ΟΙ ΙΛΛΥΡΙΟΙ

Οι Ιλλυριοί ήταν οι αρχαίοι κάτοικοι της δυτικής βαλκανικής χερσονήσου και οι βορειοδυτικοί γείτονες των αρχαίων Ελλήνων. Λίγα πράγματα μπορούμε να μάθουμε από γραπτές πηγές για την καταγωγή και τον χαρακτήρα των Ιλλυριών. Ο ελληνικός μύθος λέει ότι ο Κάδμος, ο ιδρυτής της Θήβας, και η Αρμονία εγκαταστάθηκαν στην Ιλλυρία και έγιναν γονείς του Ιλλυρίου, ο οποίος έγινε ο επώνυμος πρόγονος ολόκληρου του Ιλλυρικού λαού [1]. Αυτό έχει ερμηνευτεί ως ένδειξη ότι οι Έλληνες αναγνώρισαν κάποια συγγένεια μεταξύ τους και των Ιλλυριών. αλλά αυτό το συμπέρασμα βασίζεται σε ανεπαρκή δεδομένα [2]. 

 Σε αντίθεση με τους Θράκες και τους Παίονες, οι Ιλλυριοί δεν αναφέρονται στα ομηρικά έπη που γράφτηκαν πριν από το 700 π.Χ., όταν το Ιόνιο και η Αδριατική ήταν ακόμη σχετικά άγνωστες θάλασσες για τους Έλληνες. Το όνομα «Ιλλυριοί» που οι Έλληνες εφάρμοσαν στους βορειοδυτικούς γείτονές τους αρχικά φαινόταν να ταυτίζει μόνο μια ιλλυρική φυλή, αυτό που οι Λατίνοι συγγραφείς αποκαλούν «Illyrii proprie dicti» («ιδίως ονομαζόμενοι Ιλλυριοί»), που ζούσε γύρω από τη λίμνη Skodra και τις εκβολές του το Drilon/Drin. Πρέπει να ήταν ένα από τα πρώτα ιλλυρικά φύλα που ήταν γνωστά στους Έλληνες, που χρησιμοποίησαν τον όρο για να ονομάσουν το ευρύτερο σύνολο [3].

Ο Αππιανός στο έργο του «Ιλλυρικοί Πόλεμοι» παραδίδει έναν άλλο μύθο για την καταγωγή των Ιλλυριών. Γράφει ότι η Ιλλυρίς «έλαβε το όνομά της από τον Ιλλύριο, τον γιο του Πολύφημου. Γιατί ο Κύκλωπας Πολύφημος και η σύζυγός του, Γαλάτεια, είχαν τρεις γιους, τον Κέλτο, τον Ιλλύριο και τον Γάλα, που όλοι μετανάστευσαν από τη Σικελία. και τα έθνη που ονομάζονταν Κέλτες, Ιλλυριοί και Γαλάτες πήραν την καταγωγή τους από αυτούς. Μεταξύ των πολλών μύθων που επικρατούν μεταξύ πολλών λαών, αυτό μου φαίνεται το πιο εύλογο. Ο Ιλλύριος είχε έξι γιους, τον Εγχελέα, τον Αυταριέα, τον Δάρδανο, τον Μαίδο, τον Ταύλαντα και τον Παρραίβο, επίσης κόρες, την Παρθώ, την Δαορθώ, την Δασσαρώ και άλλους, από τους οποίους ξεπήδησαν οι Ταυλάντιοι, οι Παρραίβοι, οι Εγχελείς, οι Δαρδάνιοι, οι Παρθήνοι, οι Αυταριάται, οι Δασσαρήτιοι, και οι Δαρσιοι» [4].

Πρέπει σημειωθεί ότι οι Ηπειρώτες, που ήσαν Έλληνες [5], δεν ήσαν μέρος του Ιλλυρικού έθνους. Ο Τίτος Λίβιος χαρακτηρίζει τους Ιλλυριούς πολεμικούς λαούς: «υπήρχαν σε εκείνο το στρατό Μακεδόνες, Θράκες και Ιλλυριοί, όλες πολύ πολεμικές φυλές» [6] ενώ σε αποσπάσματα του Εκαταίου της Μιλήτου, ο συγγραφέας των Γενεαλογιών και της Περιόδου Γῆς (ή Περιήγησις), οι Ιλλυριοί περιγράφονται ως βάρβαρος λαός [7]. Γνωρίζουμε από τον Πολύβιο [8] ότι οι Μακεδόνες χρησιμοποιούσαν διερμηνείς για να επικοινωνούν με τους Ιλλυριούς, ενώ ο Στράβων μας πληροφορεί ότι στην εποχή του πολλοί από τους νότιους Ιλλυριούς που ζούσαν δίπλα στους Μακεδόνες και τους Ηπειρώτες ήταν ήδη δίγλωσσοι (μιλούσαν ελληνικά και ιλλυρικά ): καὶ δὴ καὶ τὰ περὶ Λύγκον καὶ Πελαγονίαν καὶ Ὀρεστιάδα καὶ Ἐλίμειαν τὴν ἄνω Μακεδονίαν ἐκάλουν, οἱ δ᾽ ὕστερον καὶ ἐλευθέραν: «ἔνιοι δὲ καὶ σύμπασαν τὴν μέχρι Κορκύρας Μακεδονίαν προσαγορεύουσιν, αἰτιολογοῦντες ἅμα ὅτι καὶ κουρᾷ καὶ διαλέκτῳ καὶ χλαμύδι καὶ ἄλλοις τοιούτοις χρῶνται παραπλησίως: ἔνιοι δὲ καὶ δίγλωττοί εἰσι» [9]. 

 Ο Αρριανός ορίζει την περιοχή που κατοικούσαν οι Ιλλυριοί στο Κεφάλαιο Ι του 3ου βιβλίου του: «Οι Έλληνες αποκαλούν Ιλλυριούς εκείνους τους ανθρώπους που καταλαμβάνουν την περιοχή πέρα ​​από τη Μακεδονία και τη Θράκη από τη Χαονία και τη Θεσπρωτία μέχρι τον ποταμό Ίστερo (Δούναβη).  Αυτό είναι το μήκος της χώρας.  Το πλάτος του είναι από τη Μακεδονία και τα βουνά της Θράκης μέχρι την Παννονία και την Αδριατική και τους πρόποδες των Άλπεων.  Το πλάτος του είναι πέντε μέρες ταξίδι και το μήκος του τριάντα -- έτσι λένε οι Έλληνες συγγραφείς.  Οι Ρωμαίοι μέτρησαν τη χώρα και βρήκαν ότι το μήκος της ήταν πάνω από 6000 στάδια και το πλάτος της περίπου 1200» [10].

Είναι προφανές ότι οι διαδικτυακοί χάρτες που δείχνουν την Ιλλυρία να εκτείνεται μέχρι τον Αμβρακικό κόλπο απέχουν πολύ από την πραγματικότητα, αφού (όπως μας πληροφορεί ο Αρριανός) οι Ιλλυριοί δεν κατοικούν νοτιότερα από τη Χαονία (βόρειο τμήμα της αρχαίας Ηπείρου) και τη Μακεδονία.  Αυτό μπορεί να επιβεβαιωθεί και από άλλους συγγραφείς όπως ο Στράβων, ο Λίβιος και ο Πολύβιος που κάνουν σαφή διάκριση μεταξύ των Δασσαρητών (την βορειότερη φυλή των Χαόνων) και των Ιλλυριών [11], ενώ ο Παυσανίας λέει επίσης ότι οι Ιλλυριοί ζούσαν πάνω από την Ήπειρο: «Όταν οι Ηπειρώτες απαλλάχθηκαν από τους βασιλιάδες τους, ο λαός απέρριψε κάθε έλεγχο και περιφρόνησε να ακούσει τους δικαστές τους, και οι Ιλλυριοί που ζουν στο Ιόνιο Πέλαγος πάνω από την Ήπειρο. » [12].  Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η συστηματική έρευνα των τελευταίων δεκαετιών, η οποία έχει συγκεντρώσει τεράστιο αρχαιολογικό και γλωσσολογικό υλικό, έχει δείξει ότι οι Ιλλυριοί δεν ήταν ποτέ μια ομοιογενής εθνική και φυλετική οντότητα [13] αφού ορισμένες φυλές όπως οι Βρύγες (Φρύγες των Βαλκανίων) και οι Παρραιβοι δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως Ιλλυρικέσ [14][15]. 

Οι Ιλλυριοί έγιναν γνωστοί κυρίως για τις συνεχείς και τρομερές επιδρομές τους κατά των Μακεδόνων, των οποίων το βασίλειο έφτανε συχνά στο χείλος του αφανισμού και της υποδούλωσης στους Ιλλυριούς. Θα ηττηθούν όμως οριστικά από τον Φίλιππο Β' και τον Μέγα Αλέξανδρο, αλλά στα χρόνια των Διαδόχων και των ελληνιστικών κρατών τα Δαρδανικά φύλα θα ενισχυθούν και θα ξαναρχίσουν τις επιδρομές κατά της Μακεδονίας.  Οι Ιλλυριοί θα υποκύψουν στις διαδοχικές εκστρατείες των Ρωμαίων μέχρι το 9 μ.Χ.  Θα ενταχθούν τελικά στο ρωμαϊκό κράτος, όπου σταδιακά θα αφομοιωθούν και θα χάσουν ακόμη και τη γλώσσα τους, ενώ ταυτόχρονα ένα μέρος τους εξελληνίστηκε και συγχωνεύθηκε με τα γειτονικά ελληνικά φύλα [15].  Ο κύριος όγκος τους όμως αφομοιώθηκε από τα κύματα των Σλάβων που θα εγκατασταθούν στα Βαλκάνια μετά τον 6ο αιώνα μ.Χ.  Από τη γλώσσα των Ιλλυριών (που δεν απέκτησε ποτέ γραπτή μορφή), ελάχιστα ίχνη έχουν απομείνει σήμερα, και μπορούμε να είμαστε σίγουροι μόνο για το γεγονός ότι η Ιλλυρική ανήκει στις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες.

_____________________

[1] Απολλόδωρος, III, 5.4

[2] Encyclopaedia Brittanica, 1911, Vol. XIV, σελ.326

[3] The Cambridge Ancient History III part 1, 1924, σελ.629

[4] Appian, Ιλλυρικοί Πόλεμοι, III, Κεφ. 1

[5] Βλ.: Borza, Eugene N. (1992). In the Shadow of Olympus: The Emergence of Macedon (Revised ed.). Princeton, NJ: Princeton University Press, σσ. 62 , 78, 98; Errington, Robert Malcolm (1990). A History of Macedonia. Berkeley, CA: University of California Press, σελ. 43; Hammond, Nicholas Geoffrey Lemprière (1998). Philip of Macedon, σελ. 19

[6] Τίτος Λίβιος, 36.17.5

[7] Dzino, Danijel (2014). "'Illyrians' in ancient ethnographic discourse". Dialogues d'histoire ancienne, σελ.47-48

[8] Πολύβιος, 28.8-9 

[9] Στράβων, 7.7.8 

[10] Αρριανός, III, 1

[11] Από τη δήλωση του Στράβωνα προκύπτει ότι οι άλλες φυλές νότια της γραμμής και που εκτείνονταν μέχρι τον Αμβρακιώτικο κόλπο ήταν Ηπειρώτικες.  Από αυτά τα πιο βόρεια κοντά στην ακτή ήταν οι 'Αβάντες' ή 'Αμαντες' ή 'Αμαντοι', αφού όλες αυτές οι μορφές εμφανίζονται, και οι πιο απομακρυσμένες στην ενδοχώρα οι Δασσαρήται, γνωστοί στον Εκαταίο ως 'Δεξαροι', μια φυλή των Χαόνων,  δίπλα από τους Εγχελεις» (FGrH i F Io3· και για τους Εγχελεις βλ. Στράβωνα 326).40 Η διάκριση μεταξύ των Ιλλυρίων και των Δασσαρητών φαίνεται επίσης στον Λίβιο 42. 36. 9 (μετά τον Πολύβιο), «ad occupanda Dassaretiorum et Illyriorum.  Βλέπε επίσης: Hammond, N. G. L. (1982), "Illyris, Epirus and Macedonia". Στο Boardman John; N.G.L Hammond , The Cambridge Ancient History: The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries B.C. Vol. III, Part 3,  Cambridge University Press, σελ. 265

[12] Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, 4.35.5

[13] John Wilkes, The Illyrians, 1996, σελ. 38

[14] Roisman, Joseph; Worthington, A Companion to Ancient Macedonia, σελ. 280

[15] Ο Αππιανός αναφέρει τον Παρραιβο ως έναν από τους γιους του Ιλλυρίου, ωστόσο οι Παρραιβοι ήταν αρχαίος ελληνικός λαός που ζούσε στα δυτικά του Ολύμπου (βλ.: Phang, Sara E., Iain Spence, Douglas Kelly, Peter Londey, Conflict in Ancient Greece and Rome: The Definitive Political, Social, and Military Encyclopedia: The Definitive Political, Social, and Military Encyclopedia, σελ. 238)

 [16] Τα Ηπειρώτικα ελληνικά φύλα είχαν αρχίσει να εγκαθίστανται σε μια περιοχή βόρεια της Ηπείρου που είχε υποστεί αυξανόμενο εξελληνισμό. Αυτή η περιοχή θα ονομαστεί Epirus Nova (Νέα Ήπειρος) ή Illyria Graeca (Ελληνική Ιλλυρία)

 (Soustal, Peter; Koder, Johannes, 1981, Tabula Imperii Byzantini, Band 3: Nikopolis und Kephallēnia, Βιέννη: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, σελ. 47)