ΚΑΤΑΔΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΛΛΑΣ: ΕΝΑ ΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ

Ο κατάδεσμος της Πέλλας είναι κατάρα ή μαγική επωδός γραμμένη σε φύλλο μολύβδου η οποία χρονολογείται στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα ΠΚΕ (375-350 ΠΚΕ). Βρέθηκε στην Πέλλα το 1986 και δημοσιεύτηκε στο Hellenic Dialectology Journal το 1993

Το κείμενο:

1. [ΘΕΤΙ]ΜΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΟΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΓΑΜΟΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΩ ΚΑΙ ΤΑΝ ΑΛΛΑΝ ΠΑΣΑΝ ΓΥ
2. [ΝΑΙΚ]ΩΝ ΚΑΙ ΧΗΡΑΝ ΚΑΙ ΠΑΡΘΕΝΩΝ ΜΑΛΙΣΤΑ ΔΕ ΘΕΤΙΜΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΚΑΤΤΙΘΕΜΑΙ ΜΑΚΡΩΝΙ ΚΑΙ
3. [ΤΟΙΣ] ΔΑΙΜΟΣΙ ΚΑΙ ΟΠΟΚΑ ΕΓΟ ΤΑΥΤΑ ΔΙΕΛΕΞΑΙΜΙ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΟΙΗΝ ΠΑΛLΙΝ ΑΝΟΡΟΞΑΣΑ
4. [ΤΟΚΑ] ΓΑΜΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΑ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΔΕ ΜΗ ΜΗ ΓΑΡ ΛΑΒΟΙ ΑΛΛΑΝ ΓΥΝΑΙΚΑ ΑΛΛ Η ΕΜΕ
5. [ΕΜΕ Δ]Ε ΣΥΝΚΑΤΑΓΗΡΑΣΑΙ ΔΙΟΝΥΣΟΦΩΝΤΙ ΚΑΙ ΜΗΔΕΜΙΑΝ ΑΛΛΑΝ ΙΚΕΤΙΣ ΥΜΩΝ ΓΙΝΟ
6. [ΜΑΙ ΦΙΛ]ΑΝ ΟΙΚΤΙΡΕΤΕ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΦΙΛ[Ο]Ι ΔΑΓΙΝΑΓΑΡΙΜΕ ΦΙΛΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΚΑΙ ΕΡΗΜΑ ΑΛΛΑ
7. [….]Α ΦΥΛΑΣΣΕΤΕ ΕΜΙΝ Ο[Π]ΩΣ ΜΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΤΑ[Υ]ΤΑ ΚΑΙ ΚΑΚΑ ΚΑΚΩΣ ΘΕΤΙΜΑ ΑΠΟΛΗΤΑΙ
8. [….]ΑΛ[-].ΥΝΜ .. ΕΣΠΛΗΝ ΕΜΟΣ ΕΜΕ ΔΕ [Ε]Υ[Δ]ΑΙΜΟΝΑ ΚΑΙ ΜΑΚΑΡΙΑΝ ΓΕΝΕΣΤΑΙ
9. [-]ΤΟ[.].[-].[..]..Ε.Ε.Ω[?]Α.[.]Ε..ΜΕΓΕ [-]

Η μετάφραση στην Νέα Ελληνική:

1. Της [Θετί]μας και του Διονυσοφώντος την τελετή και τον γάμο καταριέμαι, και των άλλων πασών γυ-

2. [ναικ]ών, και χήρων και παρθένων, περισσότερο δε της Θετίμας, και αναθέτω στον Μάκρωνα και

3. [στους] δαίμονες, όποτε εγώ αυτά ξετυλίξω και διαβάσω πάλι, έχοντας ξεθάψει τα

4. [τότε] να παντρευτούν τον Διονυσοφώντα και όχι πριν. Να μην λάβει άλλη γυναίκα παρά εμένα

5. Εγώ δε να γεράσω μαζί με τον Διονυσοφώντα και μηδεμία άλλη. Ικέτις σας γίνο

6. [μαι, την φίλ]η σας να οικτίρετε, φίλοι δαίμονες, την Δαγίνα (;), των φίλων της πάντων εγκαταλελειμμένη, αλλά

7. [...] φυλάξτε μου, όπως μη γίνουν αυτά και με κακό τρόπο η κακή Θετίμα να χαθεί

8. [...] και εγώ δε ευδαίμων και μακάρια να γίνω

Ανάλυση από τον καθηγητή James O'Neil (Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ):

Γραμμή 1: ΘΕΤΙΜΑΣ η απουσία του όμικρον από το θεο- είναι συχνό χαρακτηριστικό της Δωρικής. Επίσης, η κατάληξη σε μακρύ άλφα (ᾶ) αντί για ήτα (η) δείχνει ότι δεν είναι Αττική-Ιωνική διάλεκτος. ΤΑΝ ΑΛΛΑΝ ΠΑΣΑΝ. -αν είναι η γενική πτώση πληθυντικού αριθμού στην Αιολική και Δωρική διάλεκτο η οποία έχει κατάληξη σε μακρύ άλφα (ᾶ), εν αντιθέσει με την Αττική-Ιωνική που έχει κατάληξη σε ωμέγα.

Γραμμή 2: ΠΑΡAΚΑΤΤΙΘΕΜΑΙ (Αττική= παρακατατίθεμαι). Η αποκοπή προθέσεων είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό της Δωρικής και της Αιολικής Διαλέκτου.

Γραμμή 3: το ΔΑΙΜΟΣΙ είναι η τυπική Ελληνική μορφή. Το ΟΠΟΚΑ είναι Δωρική μορφή και αντιστοιχεί στο Αττικό οποτάν. Η Δωρική διάλεκτος συνήθως αντικαθιστά το Αττικό -αν με -κα. Το ΑΝΟΡΟΞΑΣΑ αντιστοιχεί στο Αττικό ανορύξασα. Η Μακεδονική διάλεκτος συνηθίζει την αντικατάσταση του ύψιλον με όμικρον.

Γραμμή 6: Η κατάληξη -αν είναι κατάληξη θηλυκού γένους όπως συνηθίζεται στην Δωρική διάλεκτο.

Γραμμή 7: Το ΕΜΙΝ είναι χαρακτηριστική αντωνυμία Δυτικής ελληνικής μορφής.

Γραμμή 8: το ΓΕΝΕΣΤΑΙ είναι η Βορειοδυτική μορφή του αττικού γενέσθαι.

Επομένως, είναι σαφές ότι ο κατάδεσμος της Πέλλας είναι γραμμένος σε ένα Δωρικό - Δυτικό ιδίωμα, με χαρακτηριστικά της Αιολικής Διαλέκτου. Ταυτοχρόνως, επιβεβαιώνεται η Δωρική καταγωγή των αρχαίων Μακεδόνων. 

Πηγή: “Doric Forms in Macedonian Inscriptions” James L. O’ Neil (University of Sydney)

English version: https://www.instagram.com/p/CP-gaw7D5y2/?utm_medium=copy_link