ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ (Μέρος 2ο: Μεσαίωνας)

Παρόλο που οι περισσότεροι Έλληνες της νότιας Ιταλίας έγιναν Ιταλοί πολίτες κατά τον Μεσαίωνα (όπως καταγράφηκε τον 4ο αιώνα π.Χ.), τα στοιχεία της ελληνικής κουλτούρας και γλώσσας παρέμειναν και επιβίωσαν μέχρι τις μέρες μας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα μεταναστευτικά κύματα μεταξύ της Νότιας Ιταλίας και της ηπειρωτικής Ελλάδας δεν έπαψαν ποτέ να υπάρχουν [1].  Την εποχή της ύστερης μεσαιωνικής κατάκτησης της νότιας Ιταλίας και της Σικελίας από τους Νορμανδούς  (στα τέλη του 12ου αιώνα), της χερσονήσου Σαλέντο (η «φτέρνα» της Ιταλίας), μέχρι το ένα τρίτο της Σικελίας (συγκεντρωμένη στο Val Demone) και  μεγάλο μέρος της Καλαβρίας και της Λουκανίας ήταν ακόμη σε μεγάλο βαθμό ελληνόφωνοι.  Ορισμένες περιοχές της νότιας Ιταλίας παρουσίασαν δημογραφικές αλλαγές καθώς οι Έλληνες άρχισαν να μεταναστεύουν προς τα βόρεια σε σημαντικό αριθμό από περιοχές πιο νότια.  Μια τέτοια περιοχή ήταν το Cilento, το οποίο έφτασε να έχει ελληνόφωνη πλειοψηφία λόγω των εν λόγω μεταναστεύσεων [2].  Τον 13ο αιώνα ο Ρότζερ Μπέικον έγραψε στον Πάπα σχετικά με την Ιταλία, «σε πολλά μέρη, ο κλήρος και ο λαός ήταν καθαρά Έλληνες».  Ένας παλιός Γάλλος χρονικογράφος δήλωσε την ίδια εποχή ότι «οι αγρότες της Καλαβρίας δεν μιλούσαν παρά μόνο ελληνικά» [3].  Στις δεκαετίες που ακολούθησαν την οθωμανική κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης πολλοί Έλληνες άρχισαν να εγκαθίστανται σε εδάφη της Δημοκρατίας της Βενετίας, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της Βενετίας.  Το 1479 υπήρχαν μεταξύ 4000 και 5000 Έλληνες κάτοικοι στη Βενετία [4]. Πρέπει να σημειωθεί ότι ήταν μια από τις ισχυρότερες οικονομικά ελληνικές κοινότητες εκείνης της εποχής εκτός Οθωμανικής Αυτοκρατορίας [5].  Τον Νοέμβριο του 1494 οι Έλληνες της Βενετίας ζήτησαν άδεια και τους επετράπη να ιδρύσουν μια αδελφότητα, την Scuola dei Greci [6], μια φιλανθρωπική και θρησκευτική εταιρεία που είχε τη δική της επιτροπή και αξιωματούχους για να εκπροσωπούν τα συμφέροντα της ακμάζουσας ελληνικής κοινότητας.  Αυτή ήταν η πρώτη επίσημη αναγνώριση του νομικού καθεστώτος της ελληνικής αποικίας από τις βενετικές αρχές [7].  Το 1539 επετράπη στους Έλληνες της Βενετίας να αρχίσουν να χτίζουν τη δική τους εκκλησία, το San Giorgio dei Greci που εξακολουθεί να βρίσκεται στο κέντρο της Βενετίας σήμερα στο Rio dei Greci [7]. 

Γύρω στα τέλη του Μεσαίωνα, μεγάλα τμήματα της Καλαβρίας, της Λουκανίας, της Απουλίας και της Σικελίας συνέχισαν να μιλούν τα ελληνικά ως μητρική τους γλώσσα [8], ενώ οι Γκρίκο ήταν το κυρίαρχο πληθυσμιακό στοιχείο ορισμένων περιοχών της Καλαβρίας και του Σαλέντο μέχρι τον 16ο αιώνα αιώνα [9].  Κατά τον δέκατο πέμπτο και δέκατο έκτο αιώνα μια διαδικασία καθολικισμού και λατινοποίησης [10] των ελληνικών πληθυσμών της νότιας Ιταλίας και της Σικελίας θα μείωνε περαιτέρω την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό [11].  Ο Antonio de Ferraris, Έλληνας από το Galatone (γεννημένος το 1444), που παρατήρησε πώς οι κάτοικοι της Καλλίπολης (Gallipoli στην Απουλία) συνεχίζουν να συνομιλούν στην αρχική ελληνική μητρική τους γλώσσα [12], έδειξε ότι η ελληνική κλασική παράδοση είχε παραμείνει ζωντανή σε αυτή την περιοχή της Ιταλίας και ότι ο πληθυσμός κατάγεται πιθανώς Λακεδαιμονιους (Σπαρτιάτες) [13].  Οι Έλληνες της Νότιας Ιταλίας είχαν πάντα το δικό τους συναίσθημα «δεν ντρεπόμαστε για τη φυλή μας, Έλληνες είμαστε και τη δοξάζουμε», έγραψε ο De Ferrariis [14]. 

 Άλλες σημαντικές ελληνικές προσωπικότητες από τη μεσαιωνική Ιταλία ήταν ο Francesco Maurolico (περίπου 1494–1575), γεννημένος στη Μεσσήνη της Σικελίας από ελληνική οικογένεια που είχε εγκατασταθεί εκεί μετά την οθωμανική εισβολή στην Κωνσταντινούπολη [15] και ο Thomas Flanginis (περίπου 1578–1648).  ένας πλούσιος Έλληνας δικηγόρος και έμπορος στη Βενετία, ο οποίος ίδρυσε τη  Φλαγγίνεια Σχολή όπου εκπαιδεύτηκαν πολλοί δάσκαλοι [16].

Πηγές/Παραπομπές:

[1] Clagett, Marshall; Archimedes (1988), Archimedes in the Middle Ages, Volume 3. The American Philosophical Society, p. 749

[2] Βλ. : Loud, G. A. (2007). The Latin Church in Norman Italy. Cambridge University Press, p. 494; Oldfield, Paul (2014). Sanctity and Pilgrimage in Medieval Southern Italy, 1000-1200, Cambridge University Press, p. 13; Kleinhenz, Christopher (2004). Medieval Italy: an encyclopedia, Volume 1. Routledge. pp. 444–445

[3] Vasil’ev, Aleksandr Aleksandrovich (1971). History of the Byzantine Empire. 2, Volume 2. University of Wisconsin Press, p. 718

[4] Nicol, Donald M. (1994). The Byzantine Lady: Ten Portraits, 1250–1500, Cambridge and New York: Cambridge University Press, p. 104

[5] Greece: Books and Writers, Ministry of Culture — National Book Centre of Greece. 2001, p. 54.

[6] Nicol, Donald M. (1988). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations. Cambridge: Cambridge University Press, p. 416

[7] Nicol, Donald M. (1994). The Byzantine Lady: Ten Portraits, 1250–1500. Cambridge and New York: Cambridge University Press, p. 104

[8] Eisner, Robert (1993). Travelers to an Antique Land: The History and Literature of Travel to Greece. University of Michigan Press, p. 46

[9] Βλ.: Commission of the European Communities, Istituto della Enciclopedia italiana (1986). Linguistic minorities in countries belonging to the European community: summary report. Commission of the European Communities, p. 87; Loud, G. A. (2007). The Latin Church in Norman Italy. Cambridge University Press, p. 494; Oldfield, Paul (2014). Sanctity and Pilgrimage in Medieval Southern Italy, 1000-1200. Cambridge University Press, p.13; Kleinhenz, Christopher (2004). Medieval Italy: an encyclopedia, Volume 1. Routledge, pp. 444–445

[10] Horrocks, Geoffrey (2010). Greek: A History of the Language and Its Speakers, John Wiley and Sons, p. 389

[11] Weiss, Roberto (1977), Medieval and Humanist Greek, Antenore, pp. 14–16

[12] Vakalopoulos, Apostolos Euangelou (1976). The Greek nation, 1453-1669: the cultural and economic background of modern Greek society. Rutgers University Press, p. 48

[13] Rawson, Elizabeth (1991). The Spartan tradition in European thought. Oxford University Press, p. 174

[14] Martinengo-Cesaresco, Countess Evelyn (2006). Essays in the Study of Folk-Songs. Kessinger Publishing, p. 154; Smith, George (1881). The Cornhill magazine, Volume 44. Smith, Elder, p. 726

[15] Clagett, Marshall; Archimedes (1988). Archimedes in the Middle Ages, Volume 3. The American Philosophical Society, p. 749

[16] Biucchi, Edwina; Pilling, Simon; Collie, Keith (2002). Venice: an architectural guide. Batsford