Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ Π.Γ.Δ.Μ

1)ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ (ΒΙΤΩΛΙΑ Ή ΜΠΙΤΟΛΑ):

Χτισμένο δίπλα στα ἐρείπια τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς πόλης Ἡράκλεια Λυγκῆστις ποὺ ἰδρύθηκε ἀπὸ τὸν βασιλιᾶ Φίλιππο Β', ἡ πόλη τοῦ Μοναστηρίου, βρίσκεται στὴν περιοχή βόρεια τῆς Φλώρινας ποὺ οἱ Ἕλληνες ἀποκαλοῦν Πελαγονία. Γῆ τῆς ἀρχαίας Μολοσσικῆς ἑλληνικῆς φυλῆς τῶν Λιγκηστῶν [1] καὶ τῶν Πελαγόνων [2], ἡ περιοχή συνέχισε νὰ ἔχει σημαντικὴ ἑλληνικὴ παρουσία. Σύμφωνα μὲ στατιστικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴν ἐθνολογικὴ σύνθεση τοῦ πληθυσμοῦ τῆς Πελαγονίας, σχεδὸν σὲ κάθε ἀπογραφή ὁ ἑλληνικὸς πληθυσμὸς κυριαρχοῦσε σημαντικά. Τὸ 1664, στὴν Ὄχρίδα, ὑπῆρχαν 142 χριστιανικὲς κατοικίες.  Ο Evliya Celebi ἀναφέρει ὅτι οἱ χριστιανοὶ κάτοικοί του ἦταν κυρίως Ἕλληνες (συμπεριλαμβανομένων πολλῶν Βλάχων) καὶ δευτερευόντως Βούλγαροι [3]. Κατὰ τὴν Τουρκοκρατία ἐπικράτησε τὸ ἑλληνικὸ καὶ βλάχικο στοιχεῖο τῆς περιοχῆς [4]. Σύμφωνα μὲ τὸν Γάλλο περιηγητὴ καὶ δημοσιογράφο Michel Pallaires, τὸ καλοκαίρι τοῦ 1905: «Ἀναμφίβολα, οἱ Ἕλληνες κρατοῦν τὰ σκήπτρα τοῦ Μοναστηρίου. Ἔχουν ἕνα ὑπέροχο λύκειο καὶ ἕνα πολὺ καλὸ λύκειο κοριτσιῶν... εἶναι οἱ μόνοι Χριστιανοὶ ποὺ ἔχουν ἕνα νοσοκομεῖο.  Ἀπὸ τοὺς 23 γιατροὺς τῆς πόλης, οἱ 20 εἶναι Ἕλληνες.  Ὅλα τὰ εὐρωπαϊκὰ προξενεῖα ἀναγνωρίζουν ὅτι ἡ ἑλληνικὴ κοινότητα... εἶναι ἡ ἰσχυρότερη καὶ πιὸ εὐημεροῦσα» [5]. Οἱ Σλάβοι ἦταν ἡ μεγαλύτερη ἀριθμητικὰ ἐθνικὴ μειονότητα, ἐνώ οἱ Ἕλληνες ἦταν ἡ πλειοψηφία [6]. Σύμφωνα μὲ τὴν ὀθωμανικὴ ἀπογραφή τοῦ 1906/07, ὑπῆρχαν 286.001 χριστιανοὶ Ἕλληνες στὸ Βιλαέτι τοῦ Μοναστηρίου [7]. Σύμφωνα μὲ τὴν ὀθωμανικὴ ἀπογραφή τοῦ 1911, στὸ βιλαέτι ὑπῆρχαν 350.000 Ἕλληνες, 246.000 Βούλγαροι καὶ 456.000 Μουσουλμᾶνοι (συμπεριλαμβανομένων Ἑλλήνων, Βουλγάρων καὶ Ἀλβανῶν) [8]. Γιὰ τὴν πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων, ἡ ἑλληνικὴ κοινότητα τοῦ Μοναστηρίου εἶναι σίγουρα μιὰ ἄγνωστη πτυχὴ τῆς ἱστορίας τῆς Μακεδονίας. Πῶς θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι γνωστό, ὅταν οἱ Μοναστηριῶτες ξεχάστηκαν καὶ ἀφέθηκαν στὴν τύχη τους ἀπὸ τὸ ἴδιο τὸ ἑλληνικὸ κράτος; Ἦταν ἤδη ἡ πρώτη χρονιὰ 1912-13, ποὺ τὸ Μοναστήρι ἀτύχησε νὰ πέσει στὰ χέρια τῶν Σέρβων, ὅταν τὸ ἑλληνικὸ Μοναστήρι ἄκουσε ἀπὸ τὸ προξενεῖο τῆς πόλης, τὸν πρωθυπουργὸ Ἐλευθέριο Βενιζέλο νὰ τοὺς λέει κυνικά: «Ἕλληνες τοῦ Μοναστηρίου ἀπὸ σήμερα εἶστε Σέρβοι πολίτες». Οἱ πηγὲς ἀναφέρουν ὅτι ἀπὸ τοὺς 50.000 κατοίκους τῆς πόλης, τὸ 80% ἦταν βλαχόφωνοι Ἕλληνες, Σλαβόφωνοι καὶ Ἑλληνόφωνοι [9] [10].

2) ΓΕΥΓΕΛΗ:

Ἀκόμη μία πόλη στὴ σημερινὴ Π.Γ.Δ.Μ. μὲ κυρίως ἑλληνικὸ πληθυσμὸ ἦταν ἡ Γευγελή. Στὰ τέλη τοῦ 19ου καὶ στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰώνα, ἡ Γευγελή ἦταν μέρος τοῦ Βιλαετίου τῆς Θεσσαλονίκης τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Σύμφωνα μὲ τὴν ὀθωμανικὴ ἀπογραφή τοῦ 1906/07, στὸ Βιλαέτι ὑπῆρχαν 263.881 Ὀρθόδοξοι Ἕλληνες καὶ 2.693 Καθολικοὶ Ἕλληνες καὶ 419.604 Μουσουλμᾶνοι (συμπεριλαμβανομένων Ἑλλήνων, Βουλγάρων, Τοὑρκων κ.λπ.) [11]. Σύμφωνα μὲ τὰ στατιστικὰ στοιχεῖα τοῦ Γάλλου γεωγράφου Alexandre Synvet, ἡ πόλη εἶχε συνολικὸ χριστιανικὸ πληθυσμὸ 290 ὀικογενειῶν (1.740 ἄτομα) τὸ 1878, ἀποτελούμενο ἀπὸ 35 χριστιανοὺς Βουλγάρους καὶ τοὺς ὑπόλοιπους Ἕλληνες χριστιανούς [12]. Ἡ πόλη εἶχε ἐπίσης 4 ἑλληνικὰ σχολεῖα [12]. Σύμφωνα μὲ τοὺς γεωγράφους Dimitri Mishev καὶ Brancoff, τὸ 1905 ἡ πόλη εἶχε πληθυσμὸ 4.375 χριστιανούς, ἀποτελούμενους ἀπὸ 2.240 Γραικομάνους, 1.840 Ἐξαρχικοὺς Βουλγάρους, 80 Σερβομάνους, 8 Οὐνίτες Βουλγάρους, 90 Ρομά, 72 Βλάχους, 30 Ἀλβανοὺς καὶ 15 Ἕλληνες [13]. Ἡ Γευγελὴ ἦταν ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικότερα κέντρα τοῦ ἑλληνισμοῦ μέχρι τὸ 1912 [14] [15]. Οἱ κάτοικοι τῆς περιοχῆς ἔλαβαν μέρος στὴν ἑλληνικὴ ἐπανάσταση κατὰ τῶν Ὀθωμανῶν τὸ 1821 [16] καὶ συμμετεῖχαν ἐπίσης στὴ μακεδονικὴ ἐπανάσταση τοῦ 1878, ἐπιμένοντας νὰ ὁπλιστοῦν στὸ ἑλληνικὸ προξενεῖο στὴ Θεσσαλονίκη [17].

3) ΒΟΓΔΑΝΤΣΑ:

Μέχρι τὸ 1913, ὅταν παραχωρήθηκε στὸ Βασίλειο τῶν Σέρβων, τῶν Κροατῶν καὶ τῶν Σλοβένων, ἦταν ἕνα σημαντικὸ κέντρο τοῦ ἑλληνισμοῦ (εἰδικὰ κατὰ τὸν 19ο αἰῶνα) μὲ πάνω ἀπὸ 2.000 Ἕλληνες. Ὑπῆρχε ἐπίσης ἑλληνικὸ σχολεῖο στὴ Βογδάντσα, ἀπὸ τὸ 1800. Οἱ κάτοικοι τῆς πόλης ἐπαναστάτησαν τὸ 1821 ἐναντίον τῶν Ὀθωμανῶν καὶ συμμετεῖχαν στὴν Τριμελῆ Ἐπιτροπὴ Βορείων Μακεδόνων τῆς Πρῶτης Προσωρινῆς Ἑλληνικῆς Κυβέρνησης τοῦ 1822 [18]. Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα, ὑπῆρξε ἔντονος ἀνταγωνισμὸς στὴν περιοχή μεταξὺ Βουλγάρων, Ἑλλήνων καὶ δευτερευόντως Σέρβων. Ὁ Μακεδὼν πολέμαρχος Γεώργιος Καραϊσκάκης καταγόταν ἐπίσης ἀπὸ τὴ Βογδάντσα, ὁ ὁποῖος ἦταν σημαντικὸς ὑπερασπιστὴς τῶν ἑλληνικῶν κοινοτήτων τῆς περιοχῆς [19]. Μετὰ τὸ 1913, καὶ παρά τὶς ἐκκλήσεις τῆς ἑλληνικῆς κοινότητας Βογδάντσης, στὸν τότε πρωθυπουργὸ Ἐλευθέριο Βενιζέλο, νὰ διατηρήσει τὸ χωριὸ ἐντὸς ἑλληνικῆς ἐπικράτειας, ἡ περιοχή δυστυχῶς τέθηκε ὑπὸ τὸν ἔλεγχο τῶν Σέρβων καὶ πολλοὶ Ἕλληνες κατέφυγαν στὸ Κιλκίς, τοὺς Εὐζώνους καὶ τὴ Θεσσαλονίκη [20].

4) ΣΤΡΟΥΜΙΤΣΑ (Ή ΣΤΡΩΜΝΙΤΣΑ):

Οἱ κάτοικοι τῆς Στρωμνίτσας συμμετεῖχαν στὸν ἑλληνικὸ πόλεμο ἀνεξαρτησίας ἐναντίον τῶν Ὀθωμανῶν τὸ 1821. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Μακεδονικῆς ἐπανάστασης τοῦ 1878, οἱ Ἕλληνες τῆς Στρωμνίτσας δήλωσαν καὶ πάλι τὴν παρουσία τους, ζητώντας ἐπίμονα ὁπλισμὸ ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸ προξενεῖο στὴ Θεσσαλονίκη [21] καθώς καὶ στὸν Μακεδονικὸ Ἀγώνα μὲ τοὺς σημαντικότερους ὁπλαρχηγοὺς τοὺς Εὐάγγελο Κουκουδέα καὶ Δημήτριο Τσιτσιμή. Ὁ Μητροπολίτης Τιβεριόπολης καὶ Στρωμνίτσας ἀπὸ τὸ 1902 ἕως τὸ 1908, ὁ Γρηγόριος Ὁρολογάς, ὁ μετέπειτα μάρτυρας Μητροπολίτης Μικρασιατικῆς Κυδωνίας, συνέβαλε στὴ διατήρηση τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχεῖου τῆς πόλης καὶ στὴν ἐνίσχυση τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα. Ὁ ἑλληνισμὸς ἦταν ἕνα ἀπὸ τὰ κύρια συστατικὰ τῆς πόλης, ἡ ὁποία ἦταν ἡ ἔδρα μιᾶς ἑλληνορθόδοξης μητρόπολης.

----------------------------------
Πηγές/Παραπομπές:
[1] Strabo (434; cf. 326)
[2] Στράβων, Γεωγραφικά, 7.327
[3] Κεντρική και Δυτική Μακεδονία σύμφωνα με την Evliya Çelebi, μετάφραση και σχόλια: Βασίλειος Δημητριάδης, Έκδοση ΕΣΜ, 1973
[4] Βακαλόπουλος Κ., Μουτσόπουλος Ν., Κεσόπουλος Αρ., Αλησμόνητες Πατρίδες- Άνω Μακεδονία, Θεσσαλονίκη, εκδόσεις Τζιαμπίρης-Πυραμίδα, σελ.393.
[5] Michel Paillares, Η Μακεδονική καταιγίδα, εκδόσεις Τροχαλία, Αθήναι1994.
[6] Population de la Macédoine - Encyclopædia Britannica, 1911, p. 217
[7] Kemal Karpat (1985), Ottoman Population, 1830-1914, Demographic and Social Characteristics, The University of Wisconsin Press, p. 168-169
[8] 1911 Οθωμανική Απογραφή. Σύνδεσμος: https://web.archive.org/web/20060527053759/http://www.univ.trieste.it/~storia/corsi/Dogo/tabelle/popolaz-ottomana1911.jpg
[9] Λουλατζή Χρ., Η πολιτισμική ταυτότητα των Βλάχων κατοίκων του Μοναστηρίου μέσα από τις συνεντεύξεις τους, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Φλώρινα 2017, σελ.18.
[10] Κολτσίδα Αντ., Η ιστορία του Μοναστηρίου της ΠΕλαγονίας και των περιχώρων, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 67

[11] Kemal Karpat (1985), Ottoman Population, 1830-1914, Demographic and Social Characteristics, The University of Wisconsin Press, p. 168-169

[12] Synvet, A., Les Grecs de l'Empire ottoman: Etude statistique et ethnographique, Constantinople ("L Orient illustre") 1878, p. 50, ΑΡΒ 1366

[13] Dimitri Mishev and D. M. Brancoff, La Macédoine et sa Population Chrétienne, p. 194

[14] Κ. Βακαλόπουλος, Εθνικός Αγώνας στη Μακεδονία (1894 - 1904), Μακεδονία την παραμονή του Μακεδονικού Αγώνα, Ηρόδοτος, Θεσσαλονίκη, 1999, σελ.  240

[15] Αλησμόνητες πατρίδες του Ελληνισμού, τ. 6 (Άνω Μακεδονία), ιστορική επίβλεψη: Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, πολιτιστική επιμέλεια: Νικόλαος Μουτσόπουλος, εκδόσεις: Τσιαμπίρης - Πυραμίδα, Θεσσαλονίκη, σελ. 280, 411

[16] Ιστορία της Μακεδονίας 1354-1833, Βακαλόπουλος Ε. Απόστολος, Εκδόσεις Βάνια, 1992

[17] Ο Βόρειος Ελληνισμός κατά την πρώιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα (1878-1894) - Απομνημονεύματα Αναστάσιου Πιχεώνα, Κωνσταντίνος Α. Βακαλόπουλος, Εκδοτικός Οίκος Αντώνιος Σταμούλης, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 23

[18] «Η πολιτισμική ταυτότητα των Ελλήνων της Πελαγονίας (1912-1930)», Νικόλαος Βασιλειάδης, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 205, 206

[19] Χρήστος Π. Ίντος, "Κέντρα οργάνωσης, δράσης και αντίστασης των Ελλήνων στον ν. Κιλκίς, κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα"

[20] Επιστολή της ελληνικής κοινότητας Βογδάντσης προς τον Ελ. Βενιζέλος, Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας και Μελετών «Ελ. Κ. Βενιζέλος», 29 Απριλίου 1913

[21] Ο Βόρειος Ελληνισμός κατά την πρώιμη φάση του Μακεδονικού Αγώνα (1878-1894) - Απομνημονεύματα Αναστάσιου Πιχεώνα, Κωνσταντίνος Α. Βακαλόπουλος, Εκδοτικός Οίκος Αντώνιος Σταμούλης, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 23